‘Als je dat eerste jaar maar door bent, daarna wordt het wel minder.’
‘Ben je nou nog steeds verdrietig? Ze was toch flink op leeftijd? Ze heeft een mooi leven gehad.’
‘Heeft hij nu alweer een nieuwe partner? Dat is echt snel, hij kan de dood van zijn vrouw nooit zo snel al verwerkt hebben’.
Zomaar wat uitspraken die gaan over rouw. Waar behoorlijk wat oordelen uit naar voren komen. Want er heersen nogal wat aannames over rouwen. Over hoe een rouwproces zou moeten verlopen. Over hoelang het duurt. Over wat daarin ‘normaal’ is.
In deze blog leg ik graag uit hoe je iemand in tijden van rouw kunt steunen. Als partner, vriend(in) of als leidinggevende. Hopelijk zul je na het lezen inzien dat er eigenlijk geen ‘normaal’ is. En dat is het meest normale eraan!
Wat wordt er precies onder rouw en verlies verstaan?
Rouwen is het ‘verwerken’ van een verlies. Maar juist bij die omschrijving gaat het eigenlijk al mis. Het woord ‘verwerken’ suggereert namelijk dat het op een gegeven moment ‘over’ is. Dat je er een streep onder kunt zetten. En dat is niet zo. Rouw verwerk je niet, je verweeft het in je (nieuwe) leven.
Rouw is de reactie op een ingrijpende verandering of (aanstaand) verlies. En daarbij is verlies de waarneming dat een geliefd onderdeel van je leven ten einde is. Deze definitie geeft erkenning aan álle verliezen op fysiek, psychisch en sociaal vlak. Het behoeftegericht transitiemodel van de Mönnink, maakt dit mooi inzichtelijk.

Het laat zien dat er veel soorten van verlies zijn. We denken natuurlijk vaak aan de dood bij het woord verlies, maar ook een onbeantwoorde kinderwens, mantelzorgen voor een ziek kind of ouder, een verhuizing, een inbraak of een ontslag, zijn vormen van verlies en kunnen daardoor een rouwproces met zich meebrengen.
Emoties bij rouw verlopen niet via een vast patroon
Hoe zo’n rouwproces verloopt, daar zijn de inzichten in de laatste jaren behoorlijk in gewijzigd. Over welke emoties ermee gepaard gaan niet. Die zijn namelijk verdriet (en soms depressie), ontkenning, boosheid, onderhandeling en aanvaarding. Schuldgevoel is er daarnaast ook eentje die regelmatig voorkomt.
Waar er tientallen jaren geleden vooral gezegd werd dat rouw een vast verloopt kent (rouwmodel Elizabeth Kübler Ross), is de boodschap (o.b.v. onderzoek) nu vooral dat een rouwproces heel persoonlijk is en daardoor heel verschillend kan verlopen.
Er is niet één manier en dat eerste jaar is niet het zwaarst
Er bestaat geen vast verloop in welke emoties je mee te maken krijgt. En er is ook niet echt een duur aan te koppelen. Een veelgehoorde opmerking (vaak van mensen die zelf geen rouwproces hebben doorgemaakt) is dat het na het eerste jaar ‘beter’ wordt. Dat schept verwachtingen (en hoop) die lang niet altijd uitkomen.
Het is natuurlijk zo dat je in dat eerste jaar alle eerste keren meemaakt. Maar de ervaring leert is dat met het verstrijken van de tijd, het besef komt dat die dierbare ook deze gelegenheid, die speciale verjaardag of die bijzondere mijlpaal weer moet missen. En dat jij daarin jouw dierbare mist.
De pijn wordt dus zeker niet altijd minder in de loop der tijd. Het is eerder dat de scherpte er langzaam een beetje vanaf raakt.
Don’t 1: rationaliseren, ‘goed willen praten’ of adviseren
We zijn als mens niet zo goed in ongemak. Bij onszelf niet, maar ook niet bij een ander. Onze neiging is dus om iemand al snel te troosten, bemoedigende woorden te spreken of te delen dat wij het ook meegemaakt hebben en je het beste ‘dit of dat’ kunt doen. Nee, dat was dat jou op dat moment hielp, maar dat is niet per definitie dan ook wat de ander helpt.
Don’t 2: aannames doen
Doe geen aannames! Ga er niet van uit dat iemand, omdat het al een tijd geleden is, zich al wat beter voelt. Ga er tegelijkertijd ook niet van uit dat, wanneer iemand zich goed voelt en ogenschijnlijk weer kan lachen, geen verdriet meer ervaart.
Plezier en verdriet liggen dicht naast elkaar. Je kunt dus ergens plezier aan beleven terwijl je tegelijkertijd ook nog in de rouw bent.
Don’t 3: oordelen
Oordelen doen we als mens ook allemaal. Maar hou je oordeel dan in ieder geval voor je. Jij voelt niet wat een ander voelt. Dus opmerkingen als ‘het duurt nu wel heel erg lang, je moeder was toch al flink op leeftijd?’ of ‘volgens mij blijft ze er nu wel in hangen, ze moet gewoon weer fulltime aan het werk, dat zal wat afleiding geven’ zijn niet op zijn plaats.
Maar wat dan wel?
Ja, maar wat kun je dan wel doen voor een ander die rouwt? Dat is onder andere het tegengestelde van de hierboven genoemde dont’s. Dus allereerst:
Do 1: luister en ben aanwezig
Een Arabisch gezegde luidt: als wat je te zeggen hebt niet mooier is dan stilte, zwijg dan. En misschien geldt dit wel het meest in tijden van rouw. Je steunt iemand niet door te rationaliseren, het ‘goed’ te praten of een bemoedigend schouderklopje te geven. Je steunt vooral door er te zijn. Te luisteren. Je in de ander te verdiepen, zonder dat je jouw mening of ervaring verkondigt. Door niet te oordelen en er gewoon te zijn.
Do 2: keep an open mind
Wees nieuwsgierig naar de ander. Vergelijk niet. Ook niet met je eigen ervaring. Iedereen is anders. Ieder rouwproces ook. Als je geen idee hebt wat er in de ander omgaat, is er maar één ding dat je hoeft te doen: het te vragen! Hou het dan klein. De vraag kan al moeilijk genoeg te beantwoorden zijn. ‘Goh, hoe gaat het met je vandaag?’
En misschien wel nóg mooier. Vervolg die vraag met ‘en waar heb je nu behoefte aan’?. Daarmee erken je de ander, je hoort wat er op dat moment speelt en je kunt daar dus gehoor aan geven.
We hopen altijd dat iemand anders wel aanvoelt wat we nodig hebben. Dat is al lastig zat, maar in tijden van rouw is dat vaak nog onmogelijker. We kunnen namelijk vaak niet zien wat er van binnen qua emoties gaande is. En de behoeftes per emotie verschillen enorm en kunnen dus van dag tot dag of zelfs van uur tot uur wisselen. Check dus gewoon zo nu en dan eens bij de rouwende in.
Do 3: oprechte interesse
Wanneer je met oprechte interesse luistert naar iemand (en dit geldt natuurlijk niet alleen voor rouw), probeer je dan in die ander te verplaatsen. Probeer écht te begrijpen wat er in die ander omgaat.
Je zult zien dat oordelen dan ook een stuk minder wordt. Kijk niet naar verschillen, maar naar overeenkomsten. Als je geen idee hebt hoe het voelt wat die ander voelt, zeg dat dan. “Goh, ik kan me maar moeilijk voorstellen hoe dit voor je is. Het lijkt mij afschuwelijk. Ik merk dat ik er graag voor je wil zijn, maar ik heb geen idee hoe. Wat kan ik voor je betekenen?”.
Waarschijnlijk krijg je als antwoord niet eens iets concreets. Maar het feit is dat iemand zich dan écht gezien en gehoord voelt. En dat is nog veel meer waard dan de bemoedigende woorden ‘het komt wel goed hoor’.
En wat nou als je nu zelf in de rouw bent?
Als je op dit moment zelf in een rouwproces zit, is het heel belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Rouwen kost namelijk bakken vol energie. Daarnaast is het ook goed om je te beseffen dat je hersenen mogelijk niet optimaal functioneren. Weet dus dat je concentratievermogen en geheugen misschien niet als vanouds zijn.
Onthoud ook dat je emoties alle kanten op kunnen gaan en daarmee dus ook de verschillende behoeftes. Wees daarom een beetje mild(er) naar jezelf. Hieronder dus nog wat tips:
- Drink veel water. Met veel huilen verlies je vocht en kun je extra hoofdpijn krijgen.
- Neem wat meer kleine rustmomentjes gedurende de dag. (rouwen kost bakken vol energie!)
- Doe nu geen dingen waar je je concentratie en analytische vermogen bij nodig hebt. Neem om die reden ook geen grootste beslissingen over bv. verhuizen of ander werk.
- Plan tijd voor je verdriet. Ok, dit klinkt wat raar, maar door bewust tijd en aandacht te schenken aan je verdriet, kan het er letterlijk uit. Emoties vasthouden levert op termijn namelijk alleen maar klachten op.
Gebruik hiervoor bijvoorbeeld muziek (bv. van de uitvaart), pak een kop thee en maak het jezelf comfortabel.
- Deel wat je bezighoudt met dierbaren die naar je luisteren zonder oordeel. Kies nu bewust(er) wie jouw steunpilaren zijn.
En vooral: geef jezelf tijd. Je kunt een rouwproces niet versnellen of forceren. Weet dat het met de tijd verandert. En gun jezelf die tijd dus ook.