Het begint pas ná het behandeltraject
Zodra je de diagnose kanker hebt gekregen, ga je in overlevingsstand. Letterlijk. Je lichaam schakelt een bepaald deel van je zenuwstelsel in en daardoor vóel je minder. Dat is iets dat vanuit de oertijd is ontstaan en nog steeds in ons systeem zit. Het gebeurt automatisch en het is bedoeld om ons te beschermen.
Pas wanneer het behandeltraject is afgerond en je in die zin in rustiger vaarwater komt, kan het lichaam weer een beetje ontspannen en ontstaat er ruimte in je hersenen om te gaan verwerken wat er eigenlijk allemaal gebeurd is. Eerder was daar geen ruimte voor. Het bovenste gedeelte (neo-cortex) van je hersenen, werkte niet optimaal doordat je op overlevingsstand stond. Logisch nadenken, dingen kunnen overzien, plannen maken, vooruitdenken, werd allemaal wat moeilijker doordat dat gedeelte van je hersenen dus minder goed functioneerde.
Het verwerken van kanker begint dus pas nadat je klaar bent met de (eerste reeks) behandelingen. En dat terwijl de omgeving vaak denkt dat je dan eindelijk klaar bent en het ‘over’ is. Super frustrerend dus, want vaak krijg je dat dus ook te horen. Opmerkingen als ‘maar je bent nu toch klaar’ of ‘fijn, nu kun je weer verder’. Maar niets is minder waar!
Wat verstaan we eigenlijk precies onder verwerken?
Verwerken heeft te maken met het ervaren, voelen, van emoties. Het heeft ook te maken met het integreren van hetgeen dat voor jou veranderd is. Een diagnose kanker brengt veel onzekerheden. Daarnaast veranderen er vaak ook dingen. Dat maakt dat het een verlieservaring is. Je toekomst ziet er wellicht anders uit. Je financiële situatie misschien ook. Je vriendenkring kan veranderen, je lichaam is niet meer hetzelfde en doet misschien ook niet meer wat het eerder nog allemaal kon. Kortom: allemaal veranderingen die je moet verwerken.
Het verwerken gaat dan over het integreren van de verliezen in je nieuwe leven. Je leven zag er eerder heel anders uit. Daar kun je verdriet en woede over voelen. Je zult misschien een nieuwe manier moeten vinden om je nieuwe leven vorm te geven. Dat kost tijd. En iedereen doet dat op een andere manier. Er is dus niet één manier.
Die emoties die gepaard gaan met verwerken, kunnen als vervelend ervaren worden. We zijn meestal niet zo goed in dingen voelen die negatief zijn. We hebben vaak ook niet geleerd om vervelende emoties echt te vóelen. We doen vaak alsof ze er niet zijn, of we proberen het ‘onder controle te houden’.
Maar emoties zijn eigenlijk gewoon reacties van het lichaam dat er iets aan de hand is. En dat kan niet genegeerd worden. Uiteindelijk geven niet gevoelde of weggestopte emoties, namelijk lichamelijke klachten.
Wat kun je doen met emoties?
Emoties zijn als een kind dat aan je broekspijp hangt en je aandacht vraagt. Irritant, maar duidelijk aanwezig. En negeren heeft geen zin. Dan gaat dat kind nog harder schreeuwen.
Het kind vraagt om gezien te worden. Net zoals die emoties.
Wat helpt, gek genoeg, is om stil te staan bij wat je voelt. Letterlijk even je aandacht te richten op dat vervelende gevoel. Het verdriet of misschien de boosheid. Je zegt er als het ware tegen dat je ‘het ziet’. Ok, ik voel me verdrietig. Ja ik ben nu boos.
Richt je aandacht dan ook op je lichaam. Waar in je lijf voel je dat verdriet of die boosheid? Vaak is dat ergens in de buikstreek, of bij de borst. Kun je opmerken wat je in je lichaam voelt als je stilstaat bij de emotie die je ervaart?
Het klinkt heel gek, maar juist door erbij stil te staan, wordt het minder, is uit wetenschappelijk onderzoek gebleken. De manier die ik hierboven beschrijf, komt uit de op mindfulness gebaseerde cognitieve therapie.
We weten allemaal dat een geluksgevoel niet voor eeuwig duurt. Al zouden we dat graag willen. We proberen vaak vanalles om ons zo goed mogelijk te voelen. En als we ons down of shit voelen, proberen we dat zo snel mogelijk ‘over’ te laten zijn. Of afleiding te zoeken.
Maar net zoals we weten dat een geluksgevoel niet voor eeuwig duurt, duurt een vervelende (negatieve) emotie dat dus ook niet. In plaats van krampachtig vasthouden aan wat je ‘denkt’ te ‘hebben’, of geforceerd proberen om dat vervelende gevoel niet te voelen, kun je er ook anders mee omgaan.
Je kunt namelijk ook even stilstaan bij wat er op dat moment is. Een fijn gevoel, of een naar gevoel. In beide gevallen gaat het weer voorbij. En als je je dat beseft, kun je het wat makkelijker toelaten. Verwerken dus.
Verwerken is verweven
Vaak wordt uitgelegd dat als je iets verwerkt hebt, je het hebt geaccepteerd. Dat betekent niet dat je er blij mee moet zijn, maar het hoort bij jou en je levensverhaal. Je voelt niet meer de scherpte van alle emoties die erbij hoorden. Die emoties zijn er misschien nog steeds wel af en toe, maar het is wat milder geworden.
Ik hoorde een tijdje geleden een mooie omschrijving over ‘verweven’. Het woord verwerken suggereert dat het op een bepaald moment ‘over is’. Maar dat is niet het geval. Het heeft een plek in je leven gekregen en je hebt een nieuwe realiteit gekregen. Het is dus als het ware verweven in je leven. Het gaat dus over verweven, in plaats van verwerken.
Je merkt dat je iets verwerkt hebt doordat de emoties niet meer de boventoon voeren. Doordat je aan die bepaalde fase in je leven kunt denken, zonder dat je je er gelijk door gegrepen voelt. Het voert wat minder de boventoon.
En wanneer schakel je dan hulp in bij het verwerken?
Verwerken kost tijd. Het is iets dat je zelf moet doen en in je eigen tempo. Maar je kunt er wel hulp bij krijgen. Die hulp kun je inschakelen als je het gevoel hebt dat je erin blijft hangen. Dat de emoties je in hun greep houden en je tot weinig anders in staat bent. Als je het gevoel hebt dat je ‘scherp afgesteld bent’ en overdreven reageert op ogenschijnlijk kleine dingen. Als je klachten krijgt van hoofdpijn, spanningspijn, rugklachten, hoge bloeddruk of een snelle oppervlakkige ademhaling.
Die hulp kan vormgegeven worden vanuit een cognitieve benadering. Een benadering vanuit het hoofd om te leren anders om te gaan met gedachten die bij die emoties horen.
Maar je kunt ook kiezen voor een lichaamsgerichte benadering die je leert om je lichaam mee te voelen en op die manier aandacht te besteden aan je emoties. Vaak is een lichaamsgerichte benadering gewenst. We zitten tenslotte al veel in ons hoofd. Dan wil je het misschien niet ook nog eens vanuit het hoofd ‘oplossen’.
Maar het belangrijkste is dat je de vorm van hulp kiest die bij je past. Waar je je op je gemak voelt. Want voelen kan best eng zijn. En dan wil je in ieder geval in de buurt zijn van iemand die je je veilig doet voelen.
Uiteindelijk moet je het namelijk zélf doen. Maar je hoeft het niet alléén te doen!